Możliwość taką dała zainteresowanym ustawa z 17 grudnia 2009 r. o dochodzeniu roszczeń w postępowaniu grupowym, która weszła w życie 19 lipca 2010 r. (DzU z 2010 r. nr 7, poz. 44, dalej: ustawa).
Mimo wielu ograniczeń postępowanie grupowe może przyczynić się do poprawy jakości niektórych masowo świadczonych usług konsumenckich. Odpowiedzialność pozwanego wobec całej grupy niezadowolonych klientów będzie znacznie bardziej dotkliwa finansowo niż odpowiedzialność w indywidualnych sporach sądowych. Postępowanie grupowe umożliwia dochodzenie niewielkich kwot, których indywidualne koszty obsługi czyniłyby nieopłacalnym takie postępowanie.
Pozew zbiorowy nie zawsze jest dopuszczalny. Osoby chcące go wnieść musi łączyć związek faktyczny uzasadniający wspólne rozstrzygnięcie ich sprawy w jednym postępowaniu sądowym. Nie może to być zatem dowolnie zebrana grupa, która postanowiła wspólnie występować przed organami wymiaru sprawiedliwości i w ten sposób np. zaoszczędzić sobie wydatków.
W jakich sprawach
W myśl art. 1 ustawy postępowanie grupowe dopuszczalne jest w sprawach, w których chodzi o roszczenia jednego rodzaju, co najmniej dziesięciu osób, oparte na tej samej lub takiej samej podstawie faktycznej. Roszczeniami jednego rodzaju będą np. roszczenia pieniężne, a ta sama lub taka sama podstawa faktyczna sporu wchodzi w grę, gdy szkoda powstanie w jednakowych okolicznościach w ramach jednego lub większej liczby zdarzeń (np. gdy wiele osób będzie poszkodowanych w jednym wypadku komunikacyjnym lub w wielu wypadkach spowodowanych użyciem niebezpiecznego produktu albo gdy biuro turystyczne nie wywiąże się z umowy). Podstawą postępowania grupowego jest zatem przede wszystkim tożsamość przedmiotu sprawy.
Nie jest to jedyne ograniczenie. Ustawa ma zastosowanie wyłącznie w sprawach dotyczących ochrony konsumentów, z tytułu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny oraz z tytułu czynów niedozwolonych, z wyjątkiem roszczeń o ochronę dóbr osobistych.
Istotne jest, że uczestnictwo w postępowaniu grupowym nie ma charakteru obowiązkowego. Ustawa pozostawia uprawnionym decyzję co do przystąpienia do grupy lub indywidualnego dochodzenia swoich praw w odrębnym procesie. Z grupy można także wystąpić bez utraty prawa do indywidualnego dochodzenia swoich roszczeń.
Dodatkowe warunki
Wnosząc pozew zbiorowy, trzeba pamiętać także o nieco innych wymogach formalnych w stosunku do pozwu w postępowaniu zwyczajnym. Przede wszystkim w sprawie o roszczenia pieniężne wysokość indywidualnych roszczeń członków grupy musi zostać ujednolicona – z uwzględnieniem wspólnych okoliczności sprawy. Oznaczałoby to, że niektóre osoby mogłyby uzyskać w takim postępowaniu – zależnie od okoliczności – mniejsze lub większe sumy niż występując z pozwem samodzielnie.
Ustawa przewiduje jednak możliwość ujednolicania wysokości roszczeń w bardzo małych podgrupach, liczących nawet dwie osoby, co w dużym stopniu pozwala na indywidualizację zasądzanych kwot. Inicjatywa co do skorzystania z tej możliwości należy do powodów, ale trzeba pamiętać, że zbytnie rozdrobnienie grupy i indywidualizacja roszczeń mogą skomplikować i wydłużyć całe postępowanie.
Kto pilnuje
Powództwo w postępowaniu grupowym wytacza reprezentant grupy, który formalnie występuje w charakterze strony powodowej. Przed wszczęciem postępowania grupa osób zainteresowanych powinna wybrać jedną osobę do reprezentowania swoich interesów przed sądem. Może to być jej członek albo powiatowy (odpowiednio – miejski) rzecznik konsumentów, jeśli sprawa leży w zakresie jego kompetencji.
Istotnym ułatwieniem w sprawach o roszczenia pieniężne, w których powód ogranicza się do żądania ustalenia odpowiedzialności pozwanego, jest odstąpienie przez ustawodawcę od wymogu wykazywania przez powoda interesu prawnego w takim ustaleniu. To znaczne odformalizowanie postępowania w stosunku do indywidualnego pozwu o ustalenie opartego na art. 189 kodeksu postępowania cywilnego.
Spełnieniem tych wymogów w zasadzie nie muszą przejmować się same osoby zainteresowane, a to dlatego, że w postępowaniu grupowym obowiązuje zastępstwo powoda przez adwokata lub radcę prawnego, który w imieniu swoich mocodawców powinien zadbać o poprawność składanego w sądzie dokumentu. Oznacza to, że sami zainteresowani (ich reprezentant) nie mogą sporządzić i podpisać pozwu oraz występować przed sądem. Do pozwu załączona musi być umowa między pełnomocnikiem a reprezentantem grupy, określająca wysokość wynagrodzenia pełnomocnika.
Autor jest prawnikiem w Kancelarii Radców Prawnych i Adwokatów Adamczyk i Spółka w Gdyni
Elementy pozwu
– Pozew zawierać musi – oprócz typowych elementów tego pisma procesowego – także wniosek o rozpoznanie sprawy w postępowaniu grupowym, wskazanie okoliczności uzasadniających taki tryb postępowania (czyli faktów, z których wynikają roszczenia członków grupy) oraz wysokości i zasad ujednolicenia żądanych kwot (w wypadku roszczeń pieniężnych).
– Niezbędne będzie ponadto oświadczenie powoda o tym, że działa on jako reprezentant całej grupy. Do pozwu załączyć należy oświadczenia wszystkich członków grupy o przystąpieniu do niej i wyrażeniu zgody na wspólnego reprezentanta.
Jaka właściwość
Postępowanie grupowe należy do właściwości sądu okręgowego, a sprawa podlega rozpoznaniu w składzie trzech sędziów.
Co do zasady z kodeksu postępowania cywilnego powództwo wytacza się przed sąd pierwszej instancji (w tym wypadku sąd okręgowy), w którego okręgu pozwany ma miejsce zamieszkania. Jeżeli nie ma on miejsca zamieszkania w Polsce, ogólną właściwość oznacza się według miejsca jego pobytu w Polsce, a gdy nie jest ono znane lub nie leży w Polsce – według ostatniego miejsca zamieszkania pozwanego w Polsce.
Powództwo przeciwko Skarbowi Państwa wytacza się według siedziby państwowej jednostki, z której działalnością wiąże się roszczenie, a przeciwko osobie prawnej lub innemu podmiotowi niebędącemu osobą fizyczną – według miejsca ich siedziby.
Od tych zasad istnieją wyjątki, które umożliwiają powodowi wybór sądu. Wybierać można między sądem, którego właściwość wynika z zasady ogólnej, a miejscami alternatywnymi:
– powództwo o roszczenie majątkowe przeciwko przedsiębiorcy można wytoczyć przed sąd, w którego okręgu znajduje się zakład główny lub oddział, jeżeli roszczenie pozostaje w związku z działalnością tego zakładu lub oddziału,
– powództwo o ustalenie istnienia umowy, o jej wykonanie, rozwiązanie lub unieważnienie, a także o odszkodowanie z powodu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wytoczyć można przed sąd miejsca jej wykonania,
– powództwo o roszczenie z czynu niedozwolonego wytoczyć można natomiast przed sąd, w którego okręgu nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę,
– powództwo o roszczenie ze stosunku najmu lub dzierżawy nieruchomości wytoczyć można przed sąd miejsca położenia nieruchomości.
Rzeczpospolita
