W praktyce nierzadko dochodzi do kontrowersji, czy członkowie rodziny zmarłego pracownika, który uległ wypadkowi przy pracy, a następnie zmarł przed otrzymaniem jednorazowego odszkodowania, mają prawo do tego odszkodowania czy też uprawnienie to wygasa równocześnie ze śmiercią uprawnionego.
Uprawnienie następców prawnych
Wątpliwości w tym zakresie występują przede wszystkim dlatego, że kwestia ta nie jest wprost uregulowania w ustawie z 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 167, poz. 1322).
Dlatego też konieczne jest z mocy art. 58 tej ustawy sięgnięcie do przepisów ustawy z 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS (tekst jedn. DzU z 2009 r. nr 153, poz. 1227).
W myśl zaś art. 136 ust. 1 i 2 tej ustawy w razie śmierci osoby, która zgłosiła wniosek o świadczenia określone w ustawie, świadczenia należne jej do dnia śmierci wypłaca się małżonkowi i dzieciom, z którymi prowadziła wspólne gospodarstwo domowe.
A w razie ich braku?
Małżonkowi i dzieciom, z którymi osoba ta nie prowadziła wspólnego gospodarstwa domowego, a gdyby ich nie było – innym członkom rodziny uprawnionym do renty rodzinnej lub na których utrzymaniu pozostawała ta osoba.
Przy czym osoby te mają prawo do udziału w dalszym prowadzeniu postępowania o świadczenia nieukończonego wskutek śmierci osoby, która o te świadczenia wystąpiła.
Art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS dotyczy więc tylko takiej sytuacji, w której osoba uprawniona do uzyskania świadczenia z ubezpieczenia społecznego przed swoją śmiercią złożyła stosowny wniosek do organu rentowego, a do chwili śmierci nie wydano jeszcze decyzji w sprawie tego świadczenia bądź też, gdy decyzja ta została co prawda wydana, lecz świadczenie nie zostało jeszcze wypłacone.
Wówczas wymienieni w tym przepisie następcy prawni zmarłego mają prawo do udziału w dalszej części postępowania w sprawie przyznania świadczenia, jeżeli decyzja nie została jeszcze wydana; jeśli zaś decyzję taką wydano, to ustalone w niej świadczenie powinno być im wypłacone za okres od dnia ustalonego w decyzji do dnia śmierci ubezpieczonego.
Przykład
Adam Z. był zatrudniony w spółce X jako mechanik. 2 maja 2009 r. uległ wypadkowi przy pracy, w wyniku którego złamał nogę. Spółka X przeprowadziła postępowanie powypadkowe i sporządziła protokół, a Adam Z złożył wniosek do ZUS o przyznanie mu jednorazowego odszkodowania.
Następnie został zbadany przez lekarza orzecznika ZUS, który stwierdził 5 proc. długotrwałego uszczerbku na zdrowiu. Po kilku dniach Adam Z. zmarł wskutek zawału serca. Po jego śmierci wdowa po nim wystąpiła o wypłacenie jej jednorazowego odszkodowania.
ZUS wydał decyzję, w której przyznał jej kwotę odpowiadającą 5 proc. jednorazowego odszkodowania.
Warto też podkreślić, że art. 136 ww. ustawy jest w stosunku do prawa spadkowego przepisem szczególnym, a więc wyklucza możliwość zastosowania prawa spadkowego do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku przy pracy.
Oznacza to, że wymienione w nim osoby mają prawo do świadczeń z ubezpieczenia społecznego niezależnie od tego, czy są spadkobiercami zmarłego czy też zostali np. wyłączeni od dziedziczenia.
Sąd Najwyższy w swoim dotychczasowym orzecznictwie podkreślał, że jeżeli uprawniony do świadczeń emerytalno-rentowych nie zgłosił wniosku o ich przyznanie, to członkowie rodziny pozostałej po jego śmierci nie mogą – bez względu na przyczynę braku takiego wniosku – domagać się wypłacenia im świadczeń należnych uprawnionemu (por. wyrok SN z 23 kwietnia 1997 r., II UKN 77/97).
Decyduje złożenie podania przez zmarłego
Zatem jeśli zmarły nie wystąpił z wnioskiem do ZUS o jednorazowe odszkodowanie, to jego następcy nie mają podstaw do dochodzenia świadczenia z ZUS. Gdy zaś z takim wnioskiem wystąpił, to są do tego uprawnieni.
Oznacza to, że decydujące znaczenie ma tu złożenie wniosku przez zmarłego, w sytuacji bowiem złożenia wniosku do organu rentowego tylko przez członków rodziny zmarłego dyspozycja art. 136 ustawy o emeryturach i rentach z FUS nie może mieć zastosowania.
Przykład
Jolanta J. cierpiała na chorobę zawodową płuc. Otrzymała decyzję stwierdzającą chorobę zawodową i miała zamiar wystąpić do ZUS o przyznanie jednorazowego odszkodowania z tytułu trwałego uszczerbku na zdrowiu, jakiego doznała wskutek choroby zawodowej.
Uległa jednakże wypadkowi samochodowemu i zmarła.
Jej syn, z którym wspólnie zamieszkiwała, wystąpił do ZUS o przyznanie mu jednorazowego odszkodowania należnego zmarłej matce.
Otrzymał jednak decyzję odmowną. Wówczas wystąpił do sądu z odwołaniem od tej decyzji.
Sąd je oddalił, uznając, że decyzja ZUS była słuszna, gdyż Jolanta J. nie wystąpiła z wnioskiem o wypłatę jednorazowego odszkodowania i uprawnienie do tego świadczenia wygasło z chwilą jej śmierci.
Ryszard Sadlik
Autor jest sędzią w Sądzie Okręgowym w Kielcach
Rzeczpospolita
