Kryteria waloryzacji sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniach OC w SN – czy będzie uchwała powiększonego składu?

Roszczenia w przypadku poważnych szkód na osobie, zwłaszcza renty, mogą wyczerpać sumy gwarancyjne. Dzieje się tak często w przypadku starszych zdarzeń, kiedy to wówczas sumy gwarancyjne w OC komunikacyjnym były niskie.

Dla przykładu, w latach 2004-2005 suma gwarancyjna w OC komunikacyjnym wynosiła w odniesieniu do szkód na osobie 350 tys. euro. Przy kursie euro 4,70, uzyskujemy sumę gwarancyjną na poziomie 1.648.150 zł. Zakładając hipotetycznie, że osoba poszkodowana wymaga wypłaty comiesięcznej renty w wysokości 5 tys. zł, to taka suma gwarancyjna wyczerpie się po 27 latach, ale zazwyczaj dużo wcześniej, bowiem obejmuje przecież także inne roszczenia, takie jak zadośćuczynienie, odszkodowanie.

Judykatura ugruntowała już korzystne dla poszkodowanych orzecznictwo co do roszczenia o waloryzację sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu OC, z uwagi na zmianę stosunków społeczno-gospodarczych. Pogląd ten został potwierdzony m.in. w orzeczeniu z 24 listopada 2017 r., I CSK 77/17, gdzie Sąd Najwyższy wskazał, że przepis art. 357¹ § 1 k.c. nie wyłącza spod zakresu swojego działania żadnej umowy, a zatem również umowy ubezpieczenia.

W wyroku z 17 października 2012 r. (II CSK 646/11), Sąd Najwyższy zaprezentował pogląd, że za nadzwyczajną zmianę stosunków na potrzeby zastosowania instytucji klauzuli rebus sic stantibus do stosunku prawnego łączącego poszkodowanego z ubezpieczycielem, można uznać także ciąg zdarzeń w postaci przemian społeczno-gospodarczych i politycznych, które przez swoje oddziaływanie zniweczyły pierwotne kalkulacje stron.

Teraz Sąd Najwyższy ma się wypowiedzieć o kryteriach waloryzacji

Sprawa trafiła do Sądu Najwyższego, w wyniku złożenia skargi kasacyjnej od wyroku z dnia 8 grudnia 2020 r., wydanego przez Sąd Apelacyjny w Łodzi (sygn. akt) I ACa 1038/19. Pozwany Zakład Ubezpieczeń zarzucał w skardze kasacyjnej niewłaściwe dokonanie waloryzacji poprzez przyjęcie, że podstawą do dokonania waloryzacji powinna być aktualna wysokość sumy gwarancyjnej w ubezpieczeniu odpowiedzialności cywilnej posiadaczy pojazdów mechanicznych, określona przepisami prawa obowiązującymi w chwili orzekania, a nie wysokość szkody określonej na podstawie wypłaconych już poszkodowanej (powódce) świadczeń i świadczeń, których wypłata jest przewidywana w przyszłości, w tym zwłaszcza świadczeń rentowych, a w konsekwencji pominięcie rozważenia interesów stron, tj. poprzez ustalenie nowej wysokości sumy gwarancyjnej na poziomie wielokrotnie przewyższającym wysokość szkody powódki i przez to nieobciążenie jej jakąkolwiek częścią ryzyka zmiany stosunków.

Rozpatrujący ją w Izbie Cywilnej sędziowie Piotr Telusiewicz, Tomasz Szanciło i Krzysztof Wesołowski zdecydowali 20 lutego (sygn. sprawy II CSKP 1372/22) powzięli wątpliwości – wskazując m.in.:

1. „W szczególności nie jest jasne kryterium modyfikacji sumy gwarancyjnej determinującej zakres odpowiedzialności zakładu ubezpieczeń z tytułu umów ubezpieczenia odpowiedzialności cywilnej. Nie chodzi przy tym o szczegółowe i odgórne wyznaczenie zakresu tejże modyfikacji, gdyż to powinno być dokonywane przez sądy rozpoznające konkretne sprawy. Problem dotyczy natomiast ustalenia kryterium podejmowanej modyfikacji. W niniejszej sprawie Sądy obu instancji jako kryterium modyfikacji przyjęły aktualną wysokość sumy gwarancyjnej dla umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, określoną w przepisach obowiązujących w chwili orzekania. Odwołały się zatem do wysokości sumy gwarancyjnej (kwota 5 210 000 euro) wynikającej z art. 36 ust. 1 pkt 1 UbezpObowU.”.
   
2. “Wymienione powyżej kryterium, w ocenie Sądu Najwyższego, budzi wątpliwości, gdyż determinuje przekonanie, że kluczowym powodem dokonania waloryzacji jest zmiana stanu prawnego i wprowadzenie w aktualnych przepisach wyższej sumy gwarancyjnej. Zmiana przepisów prawa nie jest jednak przesłanką do dokonania waloryzacji świadczenia. W konsekwencji wspomniane kryterium nie jest spójne z konstrukcją przewidzianą w art. 3571 KC Ponadto należy uwzględnić wyjątkowy charakter tego przepisu, który pozwala na przełamanie zasady pacta sunt servanda, stanowiącej gwarancję stabilizacji sytuacji prawnej stron i pewności obrotu cywilnoprawnego”.
   
3. Zastosowanie omawianego kryterium wątpliwe jest również z tego względu, że modyfikacja sumy gwarancyjnej nie może odbywać się w sposób automatyczny i schematyczny, w każdym przypadku powinna odnosić się do sytuacji obu stron postępowania i mieć charakter zindywidualizowany.”

Na tym tle, wyżej wymieniony skład sędziów podjął decyzję o przekazaniu powiększonemu składowi Sądu Najwyższego zagadnienie prawne budzące poważne wątpliwości, a mianowicie:  „Czy w przypadku waloryzacji, na podstawie art. 357¹ § 1 kc, sumy gwarancyjnej określonej w umowie obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych, wynikającej z nieobowiązujących już przepisów przewidujących niższą jej wysokość, niż przepisy obowiązujące w chwili orzekania, kryterium waloryzacji stanowi aktualna wysokość sumy gwarancyjnej dla umów obowiązkowego ubezpieczenia OC posiadaczy pojazdów mechanicznych określona w przepisach obowiązujących w chwili orzekania?” (Postanowienie Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z dnia 20 lutego 2024 r. II CSKP 1372/22).

Zatem czekamy na rozstrzygnięcie – chociaż może się okazać, że skład z udziałem neosędziów będzie podstawą do niepodjęcia sprawy.

LC