Sąd może przyznać członkowi rodziny zadośćuczynienie także wówczas, gdy śmierć bliskiego nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r., czyli przed nowelą kodeksu cywilnego. Podstawą jest art. 448 w zw. z art. 24 kodeksu cywilnego. To sedno najnowszej uchwały Sądu Najwyższego (sygnatura akt: III CZP 32/11), która potwierdza możliwość uzyskiwania tej szczególnej rekompensaty, także za szkody powstałe wcześniej niż trzy lata temu, pod warunkiem że się nie przedawniły, a więc zanim takie świadczenie wprost wpisano do kodeksu.
Niemal trzy lata temu: 3 sierpnia 2008 r., do k. c. wprowadzono po kilkudziesięciu latach przerwy przepis (art. 446 § 4 k. c.), który mówi, że obok innych świadczeń, jak np. alimenty, najbliższym członkom rodziny tragicznie zmarłego sąd może zasądzić od sprawcy odpowiednią sumę zadośćuczynienia za doznaną krzywdę moralną. Nowela ta nie przewidywała jednak przepisów przejściowych, zasadniczo więc nie ma zastosowania do wcześniejszych zdarzeń.
Tymczasem Halina I., powódka w tej sprawie, straciła najmłodszą, 12-letnią córkę w wypadku samochodowym we wrześniu 1999 r. Sprawca w stanie nietrzeźwym uciekł z miejsca wypadku, został skazany na sześć lat więzienia. Inne dzieci były już dorosłe, z tym najmłodszym wiązała największe nadzieje. Pozwała PZU, w którym sprawca był ubezpieczony od OC.
Sąd rejonowy zasądził na jej rzecz 20 tys. zł tzw. stosownego odszkodowania za znaczne pogorszenie jej sytuacji życiowej (§ 3 art. 446) i jak napisał w uzasadnieniu, w kwocie tej uwzględnił aspekt niematerialny nieszczęścia. Odmówił jednak zasądzenia 15 tys. zł za straty moralne i w tym zakresie powódka złożyła apelację. Jako podstawę prawną tego drugiego żądania wskazała art. 448 w zw. z art. 24 k. c., które upoważniają do przyznania zadośćuczynienia za naruszenie dóbr osobistych.
Sąd okręgowy powziął jednak wątpliwość, z którą zwrócił się do SN, czy przepisy o ochronie dóbr osobistych pozwalają w ogóle zasądzić zadośćuczynienie, gdy śmierć bliskiego nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r.
SN wypowiadał się już w tej kwestii. W uchwale z 22 października 2010 r. (sygn. III CZP 76/10) stwierdził, że członkom rodziny przysługuje na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 k.c. zadośćuczynienie za doznaną krzywdę, gdy śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r., a naruszonym dobrem osobistym jest więź rodzinna. Już jednak po tej uchwale zapadały inne orzeczenia, problem jest też sporny w literaturze prawnej. Jedno ze stanowisk jest takie, że przed wprowadzeniem przepisu wprost mówiącego o zadośćuczynieniu za śmierć bliskiego pośrednio poszkodowani nie mieli takich roszczeń.
Bardzo wyraziście spór ten ujawnił się na początku tego roku, gdy Prokuratoria Generalna zaproponowała bliskim ofiar smoleńskiej katastrofy zadośćuczynienie (po 250 tys. zł), a odmawiała go rodzinom ofiar z wojskowej CASY, gdyż tamta katastrofa zdarzyła się przed zmianą przepisów (choć ostatecznie też zawarto ugody).
Pełnomocnik PZU mec. Wiesława Boruń wskazywała nadto przed SN, że ustawa o ubezpieczeniach obowiązkowych (art. 34) zawiera katalog szkód, za które zakład ubezpieczeń odpowiada i nie może on poza nie wykraczać.
Sąd Najwyższy rozwiał te wątpliwości: sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego zadośćuczynienie pieniężne na podstawie art. 448 w zw. z art. 24 k. c. także wtedy, gdy śmierć nastąpiła przed 3 sierpnia 2008 r.
Pisemne uzasadnienie podane będzie mniej więcej za miesiąc na piśmie.
Dodajmy, że obok zadośćuczynienia za śmierć zobowiązany do naprawienia szkody, w szczególności z polisy OC, powinien:
– zwrócić koszty leczenia i pogrzebu temu, kto je poniósł;
– wypłacać osobie alimentowanej przez zmarłego rentę;
– renty mogą żądać inni bliscy, którym zmarły dostarczał środków utrzymania;
– sąd może przyznać najbliższym członkom rodziny „stosowne odszkodowanie”, jeżeli nastąpiło znaczne pogorszenie ich sytuacji życiowej (art. 446 k.c.).
